Rsi op conservatoria
Ruim veertig jaar geleden deed ik toelatingsexamen voor het Sweelinck Conservatorium, het huidige Conservatorium van Amsterdam. Wat verwachtte ik van de opleiding? Behalve pianoles – ik studeerde bij Jan Wijn – een instrumentaal bijvak, muziektheorie, solfège en muziekgeschiedenis, verwachtte ik ook anatomie en houdings- en bewegingsleer. Als zeventienjarige was het mij al zonneklaar dat kennis en een ontwikkeld (gevoels)bewustzijn van het menselijk lichaam noodzakelijk zouden zijn om goed te leren pianospelen. Maar helaas. Er werd helemaal niets in die trant aangeboden. Veel studenten kregen dan ook – toen al – fysieke klachten. Ook zelf kreeg ik in mijn vierde studiejaar rsi waardoor ik een half jaar niet kon spelen. Dankzij een extra studiejaar kon ik alsnog het diploma Uitvoerend Musicus (master) behalen.
Om herhaling te voorkomen ben ik me gaan verdiepen in de oorzaken van mijn rsi. Die waren terug te voeren op stress. Stress die voor een groot deel te maken had met de opleiding zelf. Wat gebeurt er namelijk op een conservatorium? Jonge, gevoelige mensen worden getraind om te presteren en in een mal te passen. Het ideaalbeeld van een bepaalde uitvoering moet zo dicht mogelijk benaderd worden. Dit streven naar onpersoonlijke perfectie gaat ten koste van de persoonlijke artistieke ontwikkeling van de student: die leert niet zich te verhouden tot de muziek waar hij of zij mee bezig is, leert niet zijn emoties uit te drukken. Dat levert heel veel ongrijpbare stress op en is funest voor lichaam en geest. Geen wonder dus, al die fysieke – en trouwens ook psychische – klachten.
Al tijdens mijn opleiding, later bij concoursen en in mijn jaren als concertpianist heb ik me blauw geërgerd aan deze afgedwongen onvrijheid in interpretatie. Die heeft te maken met de muziekindustrie: de norm is een goed verkopend product, en alles wat daar van afwijkt is niet interessant. Conservatoria en concoursen doen hun uiterste best om aan deze (onuitgesproken) norm te voldoen: jonge musici moeten immers een zo groot mogelijke kans op werk krijgen? Dat zij daarbij slaaf worden gemaakt van de muziekindustrie wordt niet ingezien of klakkeloos op de koop toe genomen. Voilà de vicieuze cirkel.
Het is hoog tijd dat die doorbroken gaat worden, op verschillende manieren. Ten eerste moet er veel meer geld naar de conservatoria. Al in mijn tijd begon een gigantische bezuinigingsronde, waardoor het instrumentaal bijvak mij en mijn jaargenoten door de neus geboord werd. Een paar jaar later werd zelfs de duur van de hoofdvakles(!) zodanig ingeperkt dat je van een beroepsopleiding eigenlijk niet meer kon spreken. Dat voortdurende korten moet stoppen. Met een groter budget kunnen vakken als anatomie en houdings- en bewegingsleer eindelijk normaal onderdeel worden van het curriculum. Bovendien kan de opleiding dan weer vijf of zes jaar gaan duren, wat echt noodzakelijk is voor een verantwoorde ontwikkeling.
Ten tweede zou er veel meer aandacht moeten komen voor de begeleiding van de artistieke ontwikkeling van de student. Zodat die zich prettig voelt in lichaam en geest, en zelfvertrouwen ontwikkelt dat niet alleen gebaseerd is op steeds sneller, harder en perfecter kunnen spelen of zingen, maar ook op het doorgronden van en het zich persoonlijk verhouden tot de muziek.
Ten derde zou in het hele veld nagedacht moeten worden over wat het spelen van klassieke muziek anno nu eigenlijk betekent. Enerzijds zijn in dit internettijdperk de professionele mogelijkheden veel groter en diverser dan vroeger. Anderzijds lopen de zalen leeg: kennelijk zijn mensen steeds minder geïnteresseerd. Mijn gut feeling is dat dat komt doordat de uitvoeringen te voorspelbaar, te saai zijn geworden – de bijzondere niet te na gesproken. Mijn pleidooi is daarom: laten we in vredesnaam de persoonlijke interpretatievrijheid weer ruim baan geven, laten we met emotie durven spelen of zingen – dan maar niet perfect – en laten we het publiek weer durven raken. Zo krijgt de (jonge) musicus een gezondere beroepsbeleving en groeit het publiek vanzelf weer aan.
Marijke van Duin, Amsterdam
1 febr. 2018 (meer info op www.piano-zang.nl)
Dit artikel is gepubliceerd in dagblad Trouw op 6 februari 2018, zie