… en ik neem mee
Verbijstering, berusting, hoop
Al zo’n vijfentwintig jaar reis ik voor de kerken de wereld rond naar klimaatconferenties. Mijn koffer pakken is inmiddels een routineklus.
Met de geestelijke bagage ligt het anders. Daarin is in de loop van de tijd een duidelijke verschuiving opgetreden. De eerste jaren was ik vol enthousiasme: wie wil er niet meehelpen de wereld te redden? Maar van dat naïeve gevoel was al snel weinig meer over. Het werd menens. De innerlijke strijd om de hoop levend te houden, ontbrandde. Verbijstering, cynisme en apathische berusting streden om de voorrang. Toch dook ook steeds weer hoop op. Hoop die wortelt in geloof. Zonder mijn geloof, muziek en de steun van anderen had ik het niet volgehouden.
De klimaatconferenties van de Verenigde Naties zijn een wereld op zich. Je raakt in gesprek met mensen uit alle windstreken: politici, wetenschappers, ambtenaren, persmensen, lobbyisten, activisten, jongeren. Je kunt je onderdompelen in discussiebijeenkomsten, lezingen, presentaties, video- en fotoreportages, boeken en brochures. De meeste indruk maken persoonlijke ontmoetingen.
Getuigenissen
Een paar jaar geleden zaten in ons team twee mensen uit Fiji en Tuvalu, eilandstaatjes in de Stille Oceaan. De zeespiegelstijging die verband houdt met klimaatverandering is daar al in volle gang. Onze collega’s lieten amateurvideo’s van overstromingen zien, gemaakt door de bewoners zelf. Hele dorpen worden weggespoeld, zodat men moet vluchten naar hoger gelegen gebieden of verhuizen naar andere (ei)landen. In de praktijk betekent dat verlies van tradities, talen en culturen. En de betrokkenen, die het toch al niet breed hebben, moeten alles ook nog eens zelf betalen.
Een Braziliaans predikante, eveneens in ons team, vertelde over haar ervaringen in een dorp in het Amazonegebied. Een groot bedrijf wilde het dorp weg hebben en het bos platbranden om er soja te verbouwen. Er was veel verzet; tientallen mannen waren al om het leven gebracht. Vervolgens kwamen de moordenaars – paramilitairen die ingehuurd worden om verzet te breken – het dorp binnen om de vrouwen te intimideren. ‘Je houdt toch zo van je land, van je grond? Nou, eet die dan maar op!’ Met de geweerloop in hun nek moesten de vrouwen knielen en hapjes aarde eten. Maar ze waren te trots om te breken. Ze riepen hun kinderen erbij en zeiden: ‘Hier, neem ook een hapje aarde, het is heerlijk!’
Zie daar maar eens mee om te gaan als predikant.
Verdwijning en verhuizing
Niet minder indringend was een bijeenkomst van vrouwen uit zogenaamde eerste culturen. Daarmee worden bedoeld indianen, inuit, aboriginals en andere oorspronkelijke bevolkingen. Een indiaanse vrouw uit het Amazonegebied in Peru liet foto’s zien van de vernietiging van het bosgebied van haar stam. Een gedwongen verhuizing was het gevolg. Haar bitterheid zal mij nog lang bijblijven. Een Braziliaanse had zes familieleden verloren, onder wie haar man en zoon. Allemaal vermoord vanwege milieuactivisme. En een inwoner van Bangladesh vertelde dat alleen al in 2017 tien miljoen mensen op de vlucht waren voor overstromingen.
Vervolgens confronteerde een Sami-vrouw ons met de gestage verdwijning van haar cultuur. De Sami trekken met hun rendieren rond in de noordelijke delen van Scandinavië, Lapland. Maar doordat de winters tegenwoordig niet koud genoeg zijn komen de rendieren om. Vroeger bleef de rulle sneeuw de hele winter liggen, dag en nacht. Maar nu dooit het overdag en vriest de papsneeuw ‘s nachts op tot ijs. Daar kunnen de rendieren niet doorheen schrapen, zodat ze geen voedsel meer kunnen vinden. Veel oudere mensen raken depressief en plegen zelfmoord; de jongeren trekken weg.
Tot slot vertelde een Taiwanese hoe ze als jong meisje van haar grootmoeder geleerd had welke planten eetbaar waren of geschikt als medicijn. Tegen de tijd dat ze achttien was had ze daar niets meer aan: de planten die ze had leren herkennen waren er niet meer. Er waren andere voor in de plaats gekomen. Op school had ze iets geleerd over klimaatverandering en ze besloot zich daarin te verdiepen. Nu adviseert ze haar overheid.
Wat een weerbaarheid!
Wetenschap
Ook de wetenschappelijke presentaties liegen er niet om. Sinds kort kan de wereldwijde CO2-uitstoot met een speciale satelliet in beeld worden gebracht. Je ziet dan de aardbol afwisselend rood kleuren, afhankelijk van de regio en het seizoen. Schitterend en beangstigend tegelijk zijn de beelden van koraalriffen die in snel tempo verbleken. Het Great Barrier Reef, het grootste koraalrif ter wereld bij de noordoostkust van Australië, is al voor tweederde verbleekt. Dat is een ramp voor allerlei soorten. Sinds kort wordt er geëxperimenteerd met het ‘verbouwen’ van bepaalde koraalsoorten alsof het gewas is. De resultaten zijn hoopgevend, dus wie weet.
Veel mensen zullen bekend zijn met beelden van afkalvende gletsjers. Die zie je zo nu en dan op tv. Maar als je een serie beelden ziet die zo’n dertig jaar omspannen schrik je wel even. Het gaat hard, heel hard. Het grootste gevaar zit hem in de versnelling: door de smelt stroomt er steeds meer water door en onderlangs de gletsjer, die daardoor sneller afkalft. Bovendien groeien er meer en meer algen op de gletsjers, resulterend in donkere plekken die warmte vasthouden. En dan is er nog de permafrost: de permanent bevroren grond in noordelijke en zuidelijke gebieden richting de polen. De smelt daarvan is al begonnen. Als die doorzet komt er veel methaan vrij, een veel krachtiger broeikasgas dan CO2. In dat geval zijn de gevolgen niet te overzien.
Reis in de geest
Op deze manier geïnformeerd worden is niet te vergelijken met een tv-reportage of een artikel in de krant. Het komt veel dichterbij, het verandert je. Alles tot je door laten dringen, herijken, verwerken – het is een voortdurend proces, een reis in de geest. Je begint na te denken over de westerse cultuur, het vroegere kolonialisme, de slavernij, de zogeheten globalisering van nu. Is dat wel globalisering, of is het eigenlijk een moderne variant van economisch machtsmisbruik? Zouden voor echte globalisering niet alle culturen evenveel inbreng moeten hebben? Kunnen wij hier onze manier van leven nog wel rechtvaardigen?
Veel mensen vestigen hun hoop op duurzame energie en andere nieuwe technologieën. Ik ben iets minder optimistisch. Ongetwijfeld zal schone technologie de duurzaamheidstransitie in de rijke landen vergemakkelijken. Maar recent onderzoek heeft aangetoond dat de meeste arme landen nog afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Er is maar één oplossing om die afhankelijkheid te doorbreken: delen. Delen van welvaart, van schone technologie. Zodat die ook – en snel – beschikbaar komt voor armere gebieden in de wereld. En als we dat niet doen? Dan zal klimaatverandering doorzetten, met vele slachtoffers en vluchtelingen tot gevolg. Vluchtelingen die voor een deel onze kant op zullen komen. En dat willen we niet, heb ik begrepen…
Gelukkig worden steeds meer mensen wakker. Ook ik eet nauwelijks nog rood vlees, vlieg alleen als het niet anders kan en compenseer al zo’n jaar of tien mijn te grote voetafdruk via Fair Climate Fund. En zo nu en dan laaf ik mij aan positieve berichten. Want die zijn er gelukkig ook.
Marijke van Duin
Dit artikel is verschenen in Doopsgezind NL juli/augustus 2019